Rupsen

Ontdek je in jouw tuin afgeknabbelde bladeren en kale planten? Dan is de kans groot dat je last hebt van rupsen in de tuin. Ontdek onze handige tips en producten om rupsen te bestrijden.

• Wat zijn rupsen
• Waar komen rupsen voor?
• Verschillende soorten rupsen
• Rupsenplaag herkennen
• Oorzaak rupsen
• Rupsenplaag herkennen
• Rupsen voorkomen
• Rupsen bestrijden
• Producten

Wat zijn rupsen?

Rupsen zijn de larven van vlinders en motten. Na het uitkomen uit de eieren beginnen rupsen te eten en groeien ze snel. Ze vervellen hun huid meerdere keren tijdens hun groei. Rupsen hebben een langwerping en gesegmenteerd lichaam dat in kleur, grootte en vorm kan variëren, afhankelijk van hun soort. Sommige rupsen hebben speciale aanpassingen zoals stekels, haren of felle kleuren om vijanden af te schrikken. Na een tijdje veranderen rupsen in poppen of cocons, en daarbinnen worden ze volwassen vlinders of motten.

Waar komen rupsen voor?

Rupsen komen voor op allerlei verschillende tuinplanten, maar er zijn een aantal planten die rupsen in het bijzonder aantrekt. De voorkeursplant van een rups is afhankelijk van de soort vlinder. Deze voorkeursplant wordt ook wel de waardplant genoemd, van deze plant eet de rups en legt de moedervlinder haar eieren. Zo is de rups van een koolwitje gek op koolsoorten en zie je de rups van de sint-jacobsvlinder vaak terug in jacobskruiskruid. 

Verschillende soorten rupsen

In Nederland komen er meer dan 2.000 verschillende soorten rupsen voor. Deze soorten behoren tot verschillende families van vlinders en motten, en hun aantallen kunnen variëren afhankelijk van het seizoen en de omgeving. Een aantal veelvoorkomenden soorten zijn de rupsen van agaatvlinder, citroenvlinder, buxusmot, dagpauwoog, koolwitje, sint-jacobsvlinder, donsvlinder en eikenprocessiemot. 

Agaatvlinder

De Agaatvlinder is een vrij algemeen soort in Nederland. De rups van de Agaatvlinder is te herkennen aan zijn opvallende kleuren en patronen. Ze zijn meestal groen of bruin met witte en zwarte vlekken langs de zijkanten van hun lichaam. Deze rups is het hele jaar door te vinden en overwintert vaak. Ze kunnen vrijwel overal in de tuin aangetroffen worden, maar zit het liefst op kruidachtige planten, struiken en loofbomen. Leuk feitje: deze rups steekt zijn achterlichaam omhoog, wanneer hij zich bedreigd voelt.

Citroenvlinder

De rups van de Citroenvlinder is vrij onopvallend in vergelijking met de felgele of groene kleur van de volwassen vlinder. De rupsen zijn meestal groen en hebben een dunne, witte lijn aan elke kant van hun lichaam. Ze hebben ook een kleine, blauwe 'staart'. Deze rupsen voeden zich voornamelijk met de bladeren van verschillende soorten struiken, zoals vuilboom en wegedoorn. Ze rusten langs de middennerf van een blad en zijn daarom moeilijk te vinden. Het zijn solitaire rupsen, wat betekent dat ze meestal alleen worden aangetroffen en niet in groepen leven. Ze overwinteren als vlinder in struikgewas of dichte graspollen.

Buxusrups

De buxusrups kan veel schade aanrichten aan je buxusplanten. Deze rupsen zijn groen met zwarte strepen en stippen, waardoor ze goed verstopt zitten tussen de bladeren van je buxus. Ze kunnen in no-time je hele buxusplant opeten. Zie je buxusrupsen op je buxus? Verwijder de rupsen dan zo snel mogelijk. 

Dagpauwoog

De rups van de Dagpauwoog is vrij groot en heeft een opvallend uiterlijk. Ze zijn zwart met witte stippen langs hun lichaam en hebben felgekleurde stekels. Deze rupsen voeden zich voornamelijk met brandnetels, dus je kunt ze vaak vinden in gebieden waar deze planten groeien. Jonge rupsen leven in groepen, terwijl volwassen rupsen solitair leven. Na verloop van tijd verpoppen ze zich tot de prachtige Dagpauwoogvlinder, die gemakkelijk te herkennen is aan de grote 'oog' patronen op hun vleugels. Ze overwinteren op vochtige en koele plaatsen.

Koolwitje

De rups van het Koolwitje is meestal geelachtig groen met een dunne, witte lijn aan elke kant van hun lichaam. Ze voeden zich voornamelijk met verschillende soorten kruisbloemige planten, waaronder veel soorten die vaak in tuinen worden gevonden, zoals broccoli en boerenkool. Dit kan ze tot een plaag maken voor tuiniers die deze planten kweken. De rupsen verpoppen zich uiteindelijk tot de volwassen Koolwitje vlinders, die wit zijn met zwarte vleugelpunten.

Sint-jacobsvlinder

De rups van de Sint-Jacobsvlinder is zeer opvallend. Ze hebben een fel oranje kleur met zwarte ringen, waardoor ze gemakkelijk te herkennen zijn. Deze rupsen voeden zich voornamelijk met Jacobskruiskruid, een plant die giftig is voor veel dieren. Door het eten van deze plant worden de rupsen zelf ook giftig, wat hen beschermt tegen roofdieren. Uiteindelijk verpoppen ze zich tot de Sint-Jacobsvlinder, die zwart is met rode vlekken.

Donsvlinder

De rups van de Donsvlinder is vrij opvallend. Ze hebben een helder gele kleur met rijen donkere stippen en zijn bedekt met lange, witte haren die eruitzien als 'dons'. Deze rupsen voeden zich met een breed scala aan loofbomen en struiken. Deze rups zijn te zien van augustus tot juni. Ze zitten vaak open en bloot op de bladeren van de plant en overwinteren als jonge rups in los spinsel. Het is belangrijk om te weten dat, hoewel ze er pluizig uitzien, de haren van de Donsvlinder rups irriterend kunnen zijn voor de huid en ogen, dus het is het beste om direct contact te vermijden.

Eikenprocessierups

De Eikenprocessierups komt vooral voor eikenbomen. Ze zijn te herkennen aan hun 'processie' gedrag, waarbij ze in lange rijen over de boom bewegen, en aan hun lange, witte haren. Deze haren bevatten een gif dat irritatie kan veroorzaken als het in contact komt met de huid of ogen, of als het wordt ingeademd. De rupsen maken ook nesten op de stammen en grote takken van eikenbomen, die eruit zien als witte of grijze plukjes. Het is belangrijk om direct contact met deze rupsen en hun nesten te vermijden vanwege de irriterende haren.

Rupsenplaag herkennen

Rupsen zijn zogeheten 'snelgroeiers'. Dit houdt in dat zij in korte tijd heel veel plantaardig voedsel tot zich nemen. Dit hebben ze nodig om straks in de cocon tot een vlinder te ontwikkelen. Doordat ze zoveel eten, kunnen we een rupsenplaag goed herkennen in de tuin. Je zal zien dat er een stukjes van bladeren ‘afgeknabbeld’ zijn of (delen van) planten zelfs helemaal kaal zijn gegeten. Heb jij dit in jouw tuin? Dan heb je waarschijnlijk last van een rupsenplaag.

Oorzaak rupsenplaag

Rupsen spelen een belangrijke rol in de tuin, vooral als onderdeel van het voedselweb. Ze dienen als voedselbron voor verschillende soorten vogels, insecten en andere dieren. Daarnaast helpen sommige rupsen bij de bestuiving als ze zich voeden met nectar uit bloemen. Echter sommige rupsen kunnen ook schadelijk zijn voor tuinplanten en gewassen en zeker als het een plaag gaat vormen. 

Een rupsenplaag komt niet zomaar voor, hier zit een reden achter. In veel gevallen is te zien dat er diversiteit mist in de tuin wanneer er een rupsenplaag is. De rups heeft genoeg vijanden. Wanneer je veel rupsen in de tuin hebt, mis je deze vijanden om de rupsen voor je op te ruimen. Zorg er daarom voor dat je meer bloemen in de tuin krijgt die sluipwespen trekken en hang bijvoorbeeld vogelhuisjes op om vogels jouw tuin in te lokken. Wanneer deze dieren in jouw tuin zijn, zullen de rupsen vanzelf verminderen.

Rupsen voorkomen

Er zijn een aantal oplossingen dat je in kunt zetten om rupsen in je tuin te voorkomen:

• Sterk geurende planten: rupsen hebben een hekel aan de geur van sterk ruikende planten zoals salie en bieslook. Als je deze planten in de buurt van jouw aangetaste planten neerzet, zul je zien dat rupsen waarschijnlijk wegblijven.
• Plantjes afdekken: vooral jonge plantjes zijn in trek bij rupsen. Dek stekjes en plantjes daarom af (bijvoorbeeld met een net of vliesdoek) om te voorkomen dat vlinders eitjes kunnen leggen tussen jouw planten.
• Vogelhuisje en vogelvoer: lok vogels naar jouw tuin met vogelvoer en/of een vogelhuisje. Rupsen bevatten een hoog proteïnegehalte en zijn daarom het favoriete maaltje voor veel vogels.
• Versterk je plant: zorg ervoor dat je planten een rupsenaanval overleven door ze voldoende voeding te geven. En potgrond die past bij de plant. Zo kunnen ze snel nieuwe bladeren aanmaken.

Rupsen bestrijden

Heb je last van een rupsenplaag? Dan kun je het volgende proberen om rupsen te bestrijden:

• Handmatig verwijderen: heb je last van een kleine plaag? Dan kun je overwegen om de rupsen handmatig te verwijderen. Zorg ervoor dat je handschoenen draagt om je handen te beschermen, vooral als je te maken hebt met rupsen met haren. Je kunt ook een mondkapje over je mond en neus dragen om te voorkomen dat je eventueel haren inademt. 
• Natuurlijke vijanden: probeer natuurlijke vijanden naar je tuin te lokken door bijvoorbeeld je tuin aantrekkelijk te maken voor vogels door het plaatsen van vogelhuisjes. Aaltjes zijn ook natuurlijke vijanden van rupsen. Aaltjes Tegen Rupsen kun je inzetten om de plaag te bestrijden. 
• Bestrijdingsmiddelen: als je last hebt van een grote plaag kun je overwegen om een bestrijdingsmiddel te gebruiken. Tegen Hardnekkige Insecten Concentraat Insect-Plus of Tegen Hardnekkige Insecten Spray Insect-Plus kunnen ingezet worden bij het bestrijden van een rupsenplaag.
• Professionele hulp: voor gevaarlijke soorten zoals de eikenprocessierups is het raadzaam om professionele hulp in te schakelen, vaak kan dit via de gemeente geregeld worden.

Dit heb je nodig:

Veel gestelde vragen over rupsen:

Hoe herken je een rups?

Een rups kan op verschillende manieren worden herkend. Ze hebben een zacht lichaam dat eruitziet als een worm en ze hebben veel poten. Veel rupsen hebben heldere kleuren of patronen om vijanden weg te houden. Sommige rupsen, zoals de eikenprocessierups, hebben irriterende haartjes. Maar niet alle rupsen zien er hetzelfde uit. Hoe ze eruitzien, hangt af van hun soort en hoe oud ze zijn.

Welke rupsen zijn gevaarlijk?

Er zijn verschillende soorten rupsen die gevaarlijk kunnen zijn voor mensen en dieren. De eikenprocessierups is er een van. Andere gevaarlijke rupsen in Nederland zijn bijvoorbeeld de bastaardsatijnvlinder en de spinselmot. Deze rupsen hebben haartjes die problemen kunnen geven als je ze inademt of op je huid krijgt. Het is altijd beter om contact met onbekende rupsen te vermijden, vooral als ze haartjes hebben.

Last van andere beestjes?

Bekijk dan ook deze insectenpagina's:

• Bloedluis
• Schuimbeestje
• Bladluis
• Rouwvliegjes
• Wollige dopluis
• Galmijt
• Trips
• Spint
• Witte vlieg
• Dopluis en Schildluis
• Wolluis
• Taxuskevers

Weet je niet van welk beestje je last hebt? Gebruik dan de Probleemherkenner om het beestje te herkennen.